नेवार समुदायको विशेष पर्व- म्ह पूजा
कृष्णराज गौतम- यमपञ्चकको चौथो दिन सम्पूर्ण नेवार समुदायले मनाउने "म्ह पूजा" नेपाली पर्वमध्ये विशेष पर्वका रुपमा रहिआएको छ।
शरीरको सेवाबाट स्वस्थ र पवित्र बन्न सकिने मान्यताअनुसार म्हः पूजा विभिन्न जाति र धर्ममा विभाजित रहेका सम्पूर्ण नेवारद्वारा स्वीकारिएको छ।नेपाल भाषामा म्हः को अर्थ शरीर हुन आउँछ तसर्थ यसको समग्र अर्थ शरीरको पूजा हो। आफ्नो शरीरलाई परमात्मा मानेर आफूले आफूलाई आराधना गरी 'म' र 'परमात्मा' बीच कुनै अन्तर नभएको अनुभूति गरेर शरीरभित्रको चेतनालाई पूजा गर्ने यस पर्वको दार्शनिक पक्ष रहेको छ।
संस्कृतिविद् डा.मिलन शाक्य विश्व ब्रम्हाण्डकै स्वरूप रहेको मानवशरीरमा सबै प्रकारका धर्म र कर्म प्राप्तिका प्रमुख साधन रहेकाले विश्वका सबै धर्मले यस शरीरलाई ईश्वरसँग भेट्ने र ईश्वरलाई बुझ्ने मन्दिरका रूपमा उपयोग गरेको बताउँछन्।
समग्र देवता, ऊर्जाशक्ति, विश्व ब्रम्हाण्ड मानव शरीरभित्र रहेको विश्वास गर्दै परमेश्वरको बास हुने मान्यता राखी आफूलाई चिनेर बुझेर आफ्नो उद्धार गर्न आफू नै अघि सर्नुपर्ने परम्पराका रुपमा यो पर्व विकास भएको पाइन्छ।
वेद, गीता, उपनिषद्, पुराण, बौद्ध दर्शन, जैन दर्शन, नेपाली तथा नेपाल भाषा वाङ्मयका साथै कुरान, बाइबल, आदि सबै धर्मग्रन्थमा आत्मोद्धारका बारेमा चर्चा गरिएको डा.शाक्य बताउँछन्।
यो पर्व कहिलेदेखि सुरु भएको हो भनेर भन्न सकिने अवस्था भने नरहेको भए पनि कुनै समयमा नेवार समुदायमा ठूलो दैवी प्रकोप परेकाले धेरै मानिसको क्षति हुन गएको र त्यसपछि जीवित रहेका मानिसले आत्मसुरक्षाका लागि शरीरको पूजा गर्ने परम्परा प्रचलनमा ल्याएको विश्वास पनि गरिन्छ।
स्वस्थ शरीरभित्रको स्वस्थ मनबाट मात्र ब्रह्मको चिन्तन मनन गर्न सकिने हुँदा त्यसको प्राप्तिका लागि शरीरलाई शुद्ध बनाएर मनलाई स्थिर राख्नका निमित्त यो पूजा प्रचलनमा रहेको उनी बताउँछन्।
शरीरको अनुपस्थितिमा कुनै पनि विषयवस्तुको अस्तित्व नरहने भएकाले शरीर भित्रको चैतन्यलाई उजागर गर्ने सन्दर्भमा शरीरप्रति विशेष आस्था र भक्ति प्रकट गरिने म्हः पूजालाई नेवार समुदायमा पास्नी गरेपछि नमरुन्जेल उसको मर्यादाक्रमअनुसार पूजा गर्नुपर्छ।
संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशी शरीरप्रति रहेको चेतनाको परंतत्वलाई प्रतिनिधित्व गराइने गरी करिब दश इन्च लामो बत्ती बाली तान्त्रिक विधिले शरीरको आराधना गरी प्रज्ज्वलित दीपलाई मानवदेहसँग परिकल्पना गर्ने गरिएको बताउँछन्।
म्ह पूजा गर्नका निमित्त मण्डलको निर्माण गरी ब्रह्मा, विष्णु, महेश्वर, यमराज, यमुनाका साथै विभिन्न फूल अक्षतालगायत सयपत्री फूलले पूजा गरिने म्हपूजामा विशेषतः आफूले आफूलाई यथार्थ धरातलमा महसुस गरिन्छ।
सो पूजाका लागि पुरोहित तथा बाहुन चाहिँदैन र शुभसाइत पनि हेराउन पर्दैन।
बाल्मीकि विद्यापीठका सहप्राध्यापक डा.विष्णु दाहालले स्वस्थ शरीरद्वारा नै सबै प्रकारका धार्मिक, साँस्कृतिक, सामाजिक, राजनीतिक आदि कर्म गर्न सकिने हुँदा यो पर्व यमपञ्चकसँग जोडिएकाले पनि यसको प्रारम्भ यमपञ्चकको सुरुवातसँगै भएको हुनसक्ने बताए।
नागार्जुन बौद्ध अध्ययन प्रतिष्ठानका प्रमुख एवम् त्रिभूवन विश्वविद्यालयका सहप्राध्यापक मीनबहादुर शाक्यले बौद्ध सम्प्रदायभित्रका नेवार समुदायले पनि आफ्नो शरीरको विशेष पूजा गर्ने प्रचलन रहेको बताए।
नेवार समुदायका बौद्ध अनुयायीले गर्ने म्हपूजाको स्रोत उही भए पनि पूजाको शैली भने केही फरक रहेको छ। यस सम्प्रदायमा विभिन्न नौ किसिमका गेडागुडीको प्रयोग गरी मण्डल निर्माण गरिन्छ।
सौर्यमण्डल गोलो भएकाले सोहीअनुरूप विश्व ब्रह्माण्डलाई प्रतिनिधित्व हुने गरी मण्डल निर्माण गरिएको भन्दै त्रिरत्न (बुद्ध, धर्म, सङ्घ), यमराज, कुलदेवताको आराधना गरेर दशै दिशाका लोकपालको पनि म्हपूजा गर्दा पूजा गरिने परम्परा रहेको शाक्यले जानकारी दिए।
बौद्ध अनुयायीले मण्डलको दाहिनेतर्फ विशेष तरिकाले गरिएको लामो धागोको तेल बत्तीलाई म्हः पूजाको आदिदेखि अन्त्यसम्म अविच्छिन्नरूपमा प्रज्ज्वलित हुन दिनपर्ने त्रिरत्न र दशलोकपालको पूजापश्चात् घरमूलीले अनिवार्य पूर्वदिशातिर फर्केर म्हःपूजा गर्ने र अरु सदस्यले आफ्नो अनुकूलअनुसारको आसनमा रहेर शरीरको पूजा गर्ने प्रचलन रहेको छ। रासस
No comments:
Post a Comment
thank you